Kripto Varlık Hizmet Sağlayıcılarının MASAK Mevzuatı Kapsamında Yükümlülükleri Nelerdir?
I. GİRİŞ
Bilindiği üzere 1 Mayıs 2021 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan değişiklik ile birlikte kripto varlık hizmet sağlayıcıları Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörün Finansmanının Önlenmesine Dair Tedbirler Hakkında Yönetmelik ("Yönetmelik") ile "yükümlüler" kapsamına dahil edilmişti. Bu kapsamda kripto varlık hizmet sağlayıcıları 5549 sayılı Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanun ("Kanun") ile Yönetmelik kapsamında öngörülen çeşitli yükümlülükleri yerine getirmekle yükümlü kılınmıştı. (İlgili bilgi notumuza buradan ulaşabilirsiniz.)
Mali Suçları Araştırma Kurulu Başkanlığı tarafından 4 Mayıs 2021 tarihinde yayımlanan Suç Gelirlerinin Aklanmasının Ve Terörizmin Finansmanının Önlenmesine Dair Yükümlülüklere İlişkin Temel Esaslar Rehberi ("Rehber") ile, kripto varlık hizmet sağlayıcılarının Yönetmelik ile öngörülen yükümlülüklerine ilişkin detaylı bilgilendirme yapılmıştır.
Kripto varlık hizmet sağlayıcılarının mevzuatımızda herhangi bir tanımı olmamakla birlikte, Rehber kapsamında, kripto varlık tanımı için Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından yayımlanan Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik'te yer alan tanıma atıf yapılmış, kripto varlık hizmet sağlayıcılarının ise, söz konusu kripto varlıkların alım satımlarına elektronik işlem platformları üzerinden aracılık etmekte olduğu belirtilmiştir.
II. YÜKÜMLÜLÜKLER
A. Müşterinin Tanınması Yükümlülüğü
Kanun madde 3 uyarınca, kendileri nezdinde yapılan veya aracılık ettikleri işlemlerde işlem yapılmadan önce, işlem yapanlar ile nam veya hesaplarına işlem yapılanların kimliklerini tespit etmek ve gerekli diğer tedbirleri almak zorundadır. Müşterinin kimlik tespitinin yapılmasına ilişkin usul ve esaslar ise Yönetmelik madde 5 ve 26 ile düzenlenmiştir.
Kimlik tespiti yapılması yükümlülüğünün yapılan işlem tutarına bağlı olduğu ve olmadığı farklı haller öngörülmüştür. Bununla birlikte Rehber'de kripto varlık hizmet sağlayıcılar ile müşteriler arasında bir sözleşme kurulması ve bu sözleşmeye kapsamında takip eden işlemler gerçekleştirilebildiğinden, taraflar arasında bir sürekli iş ilişkisi olduğu ifade edilmiştir. Bu kapsamda işlem tutarı ile bağlı olmaksızın kimlik tespitine ilişkin yükümlülüklerin iş ilişkisi kurulmadan veya işlem yapılmadan önce yerine getirilmesi gereklidir.
Müşterinin gerçek veya tüzel kişi olmasına göre kimlik tespitinde talep edilecek bilgi ve belgeler değişiklik gösterecektir.
1. Gerçek Kişilerde Kimlik Tespiti
Yönetmelik madde 6 uyarınca,
Kimlik tespiti için alınacak bilgiler: ilgilinin adı, soyadı, doğum yeri ve tarihi, uyruğu, kimlik belgesinin türü ve numarası, adresi ve imza örneği, iş ve mesleğine ilişkin bilgiler, varsa telefon numarası, faks numarası, elektronik posta adresi ile Türk vatandaşları için bu bilgilere ilave olarak anne, baba adı ve T.C. kimlik numarası alınmalıdır.
Alınan bilgilerden teyit edilecekler: Ad, soyad, doğum tarihi, T.C. kimlik numarası (Türk vatandaşları için) ve kimlik belgelerinin türü ve numarasına ilişkin bilgilerin doğruluğu.
Anılan bu bilgiler aşağıdaki belgeler üzerinden teyit edilecektir:
Türk uyruklular için T.C. nüfus cüzdanı, T.C. sürücü belgesi veya pasaport ile üzerinde T.C. kimlik numarası bulunan ve özel kanunlarında resmi kimlik hükmünde olduğu açıkça belirtilen kimlik belgeleri
Türk uyruklu olmayanlar için pasaport, ikamet belgesi veya Bakanlıkça uygun görülen kimlik belgesi üzerinden teyit edilmelidir. (Bakanlıkça uygun görülen kimlik belgelerine https://masak.hmb.gov.tr/sikca-sorulan-sorular resmi internet sitesinden erişebilirsiniz.)
Sürekli iş ilişkisi tesisinde beyan edilen adresin doğruluğu, yerleşim yeri belgesi, ilgili adına düzenlenmiş elektrik, su, doğalgaz, telefon gibi abonelik gerektiren bir hizmete ilişkin olan ve işlem tarihinden önceki üç ay içinde düzenlenmiş fatura veya Başkanlıkça uygun görülen diğer belge ve yöntemlerle teyit edilir.
İlaveten, yukarıda açıklanan teyide esas belgelerin okunabilir fotokopisi veya elektronik görüntüsü alınması yahut belgeye ait ayırt edici bilgilerin kaydedilmesi zorunludur.
2. Tüzel Kişilerde Kimlik Tespiti
Yönetmelik'in 7'inci maddesi uyarınca,
Kimlik tespiti için alınacak bilgiler: Tüzel kişinin unvanı, ticaret sicil numarası, vergi kimlik numarası, faaliyet konusu, açık adresi, telefon numarası ile varsa faks numarası ve elektronik posta adresi, tüzel kişiliği temsile yetkili kişinin adı, soyadı, doğum yeri ve tarihi, uyruğu, kimlik belgesinin türü ve numarasına ilişkin bilgiler ve imza örneği ile Türk vatandaşları için bu bilgilere ilave olarak anne, baba adı ve T.C. kimlik numarası alınacaktır.
Alınan bilgilerden teyit edilecekler: Tüzel kişiliğin unvanı, ticaret sicil numarası, faaliyet konusu ve adresinin teyidi ticaret siciline tescile dair belgeler üzerinden, vergi kimlik numarasının teyidi ise Gelir İdaresi Başkanlığı’nın ilgili birimi tarafından düzenlenen belgeler üzerinden yapılacaktır.
Tüzel kişiyi temsile yetkili kişilerin, kimlik bilgilerinin doğruluğu, gerçek kişiler için aranan kimlik belgeleri üzerinden, temsil yetkileri ise tescile dair belgeler üzerinden teyit edilecektir.
Yurt dışında yerleşik tüzel kişilerin kimlik tespiti ise , Türkiye’de yerleşik tüzel kişiler için aranan belgelere ilgili ülkede tekabül eden belgelerin Türkiye Cumhuriyeti konsoloslukları tarafından onaylanan veya Yabancı Resmi Belgelerin Tasdiki Mecburiyetinin Kaldırılması Sözleşmesi çerçevesinde bu Sözleşmeye taraf ülke makamı tarafından tasdik şerhi düşülen örnekleri üzerinden yapılır. Ayrıca risk temelli yaklaşım çerçevesinde, kimlik bilgileri gerektiğinde bu belgelerin noter onaylı Türkçe tercümeleri üzerinden teyit edilir.
Diğer müşteri türlerine (dernek, vakıf, sendika, konfederasyon, siyasi parti, tüzel kişiliği olmayan teşekkül, kamu kurumu, başkası adına hareket edenler, başkası hesabına hareket edenler) ilişkin düzenlemeler ise Yönetmelik madde 8 ve 17 arasında yer almaktadır.
Yukarıda açıklanan teyide esas belgelerin okunabilir fotokopisi veya elektronik görüntüsü alınması yahut belgeye ait ayırt edici bilgilerin kaydedilmesi de zorunludur.
3. Müteakip İşlemlerde Kimlik Tespiti
Yönetmelik madde 16'ya göre, daha önce usulüne uygun olarak kimliği tespit edilenlerin sürekli iş ilişkisi kapsamında yüz yüze yapılan ve kimlik tespitini gerektiren müteakip işlemlerinde, kimliğe ilişkin bilgiler alınarak bu bilgiler yükümlüde bulunan bilgilerle karşılaştırılacak, karşılaştırma sonrasında ilgili evraka işlemi yaptıran gerçek kişinin ad ve soyadı yazılır ve imza örneği alınacaktır.
Alınan bilgilerin doğruluğundan şüpheye düşülmesi halinde bu bilgiler, teyide esas kimlik belgelerinin veya bunların noterce onaylanmış suretlerinin ibrazı sonrası bu belgelerde yer alan bilgilerin yükümlüde bulunan bilgilerle karşılaştırılması suretiyle doğrulanır.
Yüz yüze olmayan işlemler yapılmasını mümkün kılan sistemleri kullanarak gerçekleştirilen ve kimlik tespitini gerektiren müteakip işlemlerde ise müşteri kimliğinin doğrulanmasına ve kimlik tespiti kapsamındaki bilgilerin güncel tutulmasına yönelik gerekli tedbirler alınır.
Kripto varlık hizmet sağlayıcıları nezdinde üyelik sözleşmesi yaparak sürekli iş ilişkisi kuran kullanıcılar tarafından daha sonradan gerçekleştirilen yetmişbeşbin Türk Lirası ve üzeri işlemler müteakip işlemler olarak değerlendirilecektir.
Kimlik Tespitinin Elektronik Ortamda Gerçekleştirilmesi
Rehber'de belirtildiği üzere yukarıda açıklanan kimlik tespiti usulleri müşteri ile yüz yüze olunan haller için düzenlenmiştir.
Yine Rehber'de kripto varlık hizmet sağlayıcılarının müşterileri ile yüz yüze gelmediği durumlarda, kurye ve dış destek birimleri (destek hizmeti kuruluşları) aracılığıyla kimlik tespit yükümlülüklerini yerine getirebilecekleri düzenlenmiştir.
Kripto varlık hizmet sağlayıcıları tarafından kurye ve dış destek birimlerinden söz konusu hizmeti alabilmeleri için ise bahsi geçen birimlerle bir sözleşme yapması, söz konusu sözleşmede destek hizmetinin konusu, kapsamı, tarafların sorumluluklarının açık ve anlaşılır bir şekilde ifade edilmesi gerektiği Rehber'de ifade edilmiştir.
Bununla birlikte, ticari faaliyetlerinin tamamını fiziki bir işyeri bulunmaksızın ve müşteri ile yüz yüze olmaksızın münhasıran elektronik ortamda gerçekleştiren yükümlülerin Sıra No: 5 Mali Suçları Araştırma Kurulu Genel Tebliğ 2.2.10 uyarınca aşağıdaki koşulları sağlaması halinde, Yönetmelik madde 6'da öngörülen usulde teyide gerek olmayacaktır:
Türkiye’de mukim bankayla, sunulan mal veya hizmete ilişkin tahsilat ve ödeme işlemlerinin elektronik ortam üzerinden gerçekleştirileceğine dair sözleşme yapılmış olması,
Müşterinin elektronik ortamda alınan üyelik başvurusunda, kimliğe ilişkin bilgilerin (Adı, soyadı, doğum tarihi, uyruğu, Türk vatandaşları için T.C. kimlik numarası, yabancı uyruklular için yabancı kimlik numarası) İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü veri tabanı kullanılarak sorgulanması yoluyla teyit edilmesi,
Tüm tahsilat ve ödemelerin, kimlik bilgileri teyit edilerek üyeliği kabul edilmiş kişinin kimlik bilgileri ile uyumlu bir banka hesabı veya kredi kartı hesabı vasıtasıyla yapılması.
B. İşlemin Reddi ve İş İlişkisinin Sona Erdirilmesi
Kimlik tespitinin yapılamadığı veya iş ilişkisinin amacı hakkında yeterli bilgi edinilemediği durumlarda Yönetmelik madde 22 uyarınca, iş ilişkisi tesis edilemez ve talep edilen işlem gerçekleştirilemez.
Rehberde ifade edildiği üzere, önceden elde edilen müşteri kimlik bilgilerinin yeterliliği ve doğruluğu konusunda şüphe duyulması nedeniyle yapılması gereken kimlik tespit ve teyidinin yapılamadığı durumda iş ilişkisi sona erdirilmesi ve belirtilen bu hususların şüpheli işlem olup olmadığı da ayrıca değerlendirilmesi gerekmektedir.
C. Şüpheli İşlem Bildirimi Yükümlülüğü
Şüpheli işlem, 5549 sayılı Kanunun 4/1 inci maddesinde ve Tedbirler Yönetmeliğinin 27/1 inci maddesinde tanımlanmış olup, şüpheli işlem bildiriminin usul ve esasları Tedbirler Yönetmeliğinin 27 ila 30 uncu maddelerinde ve 13 Sıra No.lu MASAK Genel Tebliğinde düzenlenmiştir.
Şüpheli işlem; yükümlüler nezdinde veya bunlar aracılığıyla yapılan veya yapılmaya teşebbüs edilen işleme konu malvarlığının; yasa dışı yollardan elde edildiğine veya yasa dışı amaçlarla kullanıldığına, bu kapsamda terörist eylemler için ya da terör örgütleri, teröristler veya terörü finanse edenler tarafından kullanıldığına veya bunlarla ilgili ya da bağlantılı olduğuna dair herhangi bir bilgi, şüphe veya şüpheyi gerektirecek bir hususun bulunması halidir.
Şüphe, Rehber'de de belirtildiği üzere müşteriye ilişkin bilgiler, müşterinin mali profili ile işlemlerin uyumu gibi unsurlar dikkate alınarak yükümlünün kanaatine göre oluşacaktır. Yükümlüler için örnek teşkil etmesi bakımından şüpheli işlem tipleri yayımlanmış olup, Rehber'in ekinden ulaşılması mümkündür. (Ayrıca bakınız: Şüpheli İşlem Rehberi)
Şüpheli bir işlem ile karşılaşıldığında, herhangi bir parasal sınır gözetmeksizin, Şüpheli İşlem Bildirim Formu doldurularak tüzel kişinin kanuni temsilcileri tarafından, en geç 10 iş günü içerisinde MASAK Başkanlığı'na bildirimde bulunulması gereklidir.
(Elektronik ortamda şüpheli işlem bildirimi, Başkanlık tarafından yükümlülerin erişimine sunulan EMIS.ONLINE sistemi kullanılarak (https://online.masak.gov.tr) yapılacaktır.)
MASAK Başkanlığına şüpheli işlem bildiriminde bulunulduğu, yükümlülük denetimi ile görevlendirilen denetim elemanları ile yargılama sırasında mahkemeler dışında, işleme taraf olanlar dâhil hiç kimseye açıklanamaz, bu yükümlülüğü İhlal edenler, bir yıldan üç yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılır.
D. Bilgi ve Belge Yükümlülüğü
Kanun'un 7'nci maddesine göre; kamu kurum ve kuruluşları, gerçek ve tüzel kişiler ile tüzel kişiliği olmayan kuruluşlar, Başkanlık ve denetim elemanları tarafından istenilecek her türlü bilgi, belge ve bunlara ilişkin her türlü ortamdaki kayıtları, bu kayıtlara erişimi sağlamak veya okunabilir hale getirmek için gerekli tüm bilgi ve şifreleri tam ve doğru olarak vermek ve gerekli kolaylığı sağlamakla sorumludur.
Kripto varlık hizmet sağlayıcıları da anılan tanım kapsamında tüzel kişi sıfatları ile yukarıda açıklanan bilgi ve belge sağlama yükümlülüğüne uyacaklardır.
E. Muhafaza ve İbraz Yükümlülüğü
Kanun 8'inci maddesi uyarınca, yükümlüler, anılan Kanunla getirilen yükümlülüklere ve işlemlerine ilişkin her türlü ortamdaki;
belgeleri düzenleme tarihinden,
defter ve kayıtları son kayıt tarihinden,
kimlik tespitine ilişkin belgeleri ise son işlem tarihinden itibaren,
sekiz yıl süreyle muhafaza ve istenmesi halinde yetkililere ibraz etmekle yükümlüdür. Kripto varlık sağlayıcıları da bu yükümlülüğe uymakla yükümlü kılınmıştır.
F. Devamlı Bilgi Verme Yükümlülüğü
Kanun'un 6'ncı maddesi uyarınca, yükümlüler, taraf oldukları veya aracılık ettikleri işlemlerden, Bakanlıkça belirlenecek tutarı aşanları Başkanlığa bildirmek zorundadırlar. Kripto varlık sağlayıcıları da bu yükümlülüğe uymakla mükelleftir.
G. Yaptırımlar
Müşterinin tanınması yükümlülüğü, devamlı bilgi verme yükümlülüğü ve şüpheli işlem bildirimi yükümlülüğünün ihlallerinin tespiti halinde, MASAK tarafından Kanun'da belirtilen miktarlarda ve işlem başına idari para cezası verilir.
2021 yılında gerçekleşen yükümlülük ihlalleri için aşağıdaki idari para cezaları ve üst limitleri uygulanır.
Bununla birlikte, uygulanacak idari para cezasının toplam tutarı; her bir yükümlülük için, ihlalin yapıldığı yıl itibariyle belli bir tutarı aşamaz. Üst tutardan ceza uygulanan yükümlüler nezdinde takip eden yılda aynı neviden bir yükümlülük ihlali olması durumunda bu hadler iki kat olarak uygulanır.
Yine, Kanun'un 14’üncü maddesine göre; “yükümlülerin şüpheli işlem bildiriminde bulunulduğunu, yükümlülük denetimi ile görevlendirilen denetim elemanları ve yargılama sırasında mahkemeler dışında hiç kimseye açıklayamayacakları” şeklindeki yükümlülüğün ihlali ile bilgi ve belge verme ve muhafaza ve ibraz yükümlülüklerinin ihlali halinde bir yıldan üç yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adli para cezasına, tüzel kişiler hakkında ise bunlara özgü güvenlik tedbirlerine hükmolunur.
İlgili Mevzuat'a aşağıdaki linkler üzerinden ulaşabilirsiniz:
Rehber: https://ms.hmb.gov.tr/uploads/sites/12/2021/05/Kripto-Varlik-Hizmet-Saglayicilar-Rehberi.pdf
Kanun: https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5549.pdf
Yönetmelik: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=200713012&MevzuatTur=21&MevzuatTertip=5